Kiwaha o te kainga mo te kainga

July 27, 2015, noon

Kei raro iho nei ko ētahi kīanga ka kōrerohia e te kaikōrero kua tūturu mai i roto i te reo Māori. E karangahia ana ēnei kīanga hei kīwaha. He aha tēnei mea te kīwaha? He karangatanga whānui tēnei mō ngā momo reo kōrerorero o ngā haukāinga. E whakaahua ana tēnei momo reo i ngā āhuatanga o ia rā, ā, he uaua hoki kia kitea te tikanga tūturu i te papakupu, i te pukapuka wawāhi reo raini. Ki te aru i te tikanga o tēnā, o tēnā kupu, e kore rawa e kitea te māramatanga, nā te mea kei muri rawa te hohonutanga o te kōrero.

Ngā kiwaha wairua pai

Pai mutunga

Mea nei tētahi kīwaha ka māringi mai i te māngai o te tangata hei whakaatu I te tino pai rawa ati o tētahi mea. Mea nei anō ētahi tauira.

Matiu: Pehana koe?

Rere:   Pai mutunga

-----------------------------------------

Matiu: I oti pehea te hui?

Rere:   Pai mutunga, e mara

Kei raro iho nei ētahi atu tauira rerenga kōrero hei whakaatu me pēhea te whakamahi i tēnei kīwaha.

  • Te pai mutunga o Te One Roa a Tohe, hei wāhi kohikohi tuatua.
  • Te pai mutnga o te whare hāpori o Te Ahu, hei wāhi huihuinga tāngata.

 

Nanakia

He whakamihi anō hoki tēnei i te pai o tētahi tangata, o tētahi mahi, o tētahi āhuatanga raini. Mea nei anō ētahi tauira rerenga kōrero hei whakatauira atu me pēhea te whakamahi i tēnei kīwaha.

  • Te nanakia hoki o Paora ki te aru poaka
  • Anō tō Nanakia ki te whakamahi i te rorohiko

 

Mārika

He kupu tēnei ka oti te whakauru atu ki te kōrero hei whakakaha ake i te whakaaro, tae atu ki ngā whakaaro pai mō te tangata, mō te aha noa iho rānei.

Whakauruhia tēnei kupu ki muri i te kupuāhua.

 

Rere:   Pehana koe?

Matiu: Pai mārika

----------------------------------------

Rere:   I pehea tā rātou mahi i te tāpapa kumara?

Matiu: Te pāi mārikia o tā rātou mahi, e mara

---------------------------------------

Rere:   Ko mahara au e haere ana koe ki te toa.

Matiu: Kua tae kē au

Rere:   Horo mārika koe, e mara

  • Te kakama mārika o te nanakia nei

 

Mārire

Pērā hoki i te ‘mārika’, ka whakamahia ai tēnei kupu hei whakakaha ake i te rere o te kōrero.  Ahakoa kōrero whakamihi i te tangata, i tētahi atu mea ranei. Whakauruhia tēnei kupu ki muri i te kupu mahi.

Mea nei ētahi tauira mō te whakamahi I te kupu mārire.

  • Te pai mārire o tana whakaaturanga toi māori
  • Te reka mārire o ngā arani nei.
  • Te ātaahua mārire o ngā whenua o Te Hiku o Te Ika.

Kei reira anō ētahi atu āhua whakamahi i te ‘mārire’, hei whakangāwari i te rere o te kōrero. Kei raro iho nei tētahi tauira.

  • Inoi mārire atu ki te kuia, mana pea e whakaae mai ki a koe.

 

Ētahi atu kīwaha hei tautoko i te whakaaro o tētahi atu

Ko tāua/tātou tēnā

He rerenga kōrero tēnei e whakaatu ana e rite tonu ana te whakaaro o te kai whakarongo ki to te kaikōrero.

Rere:   Kāhore au e mātau ko hea tātou hui ai ā te Tūrei.

Matiu: E mara, ko tāua tēnā! I mahara au ka tū te hui ā tēnei marama ēngari kua wareware ki te rā me te wāhi.

----------------------------------------------

Rere:   Me mutu taku kai huka, kia kaua rawa au e mate i te mate huka.

Matiu: E mara, ko taua/tātou tēnā

----------------------------------------------

Rere:   Ahakoa ana mahi hē, e aroha atu ana ahau ki a ia.

Matiu: Ae mārika e mara, ko tātou tēnā.

 

Heoi anō

Ko tētahi tikanga o tēnei rerenga kōrero, e rite ana ki te ‘pai noa iho’ ki te ‘tōnā pai nei’, arā, kāhore i tino pai rawa atu tētahi āhuatanga. Engari kei te tangi o te reo o te kaikōrero te ia o te kōrero, me te whakaaro kei muri.

Rere:   Kia ora e hoa, e pehea ana koe?

Matiu: Heoi anō rā, ko taua āhua rā anō.

-------------------------------------------

Matiu: E pehea ana tō mahi hōu?

Rere:   heoi anō, e utu ana ahau hei whakaea i ngā nama.

-------------------------------------------

Rere:   He aha tāu kupu mo te kindling?

Matiu: Ko te wāhie noa iho te kupu e mātau ana ahau – heoi anō rā.

 

Tōnā pai nei

E tohu ēnei kupu he āhua pai tētahi mea ki te kaikōrero. Heoi anō, ahakoa tēnā pai kāhore i pai rawa atu.

Rere:   I pai anō te okioki i te ahiahi nei?

Matiu: Tōnā pai, engari no te kaha o te pupuhi o te hau, me te marangai, kahore I tino pai. 

 

Ka pai rawa

E tohua ana ēnei kupu kāhore te kaikōrero e aroha ana ki tētahi atu. Kei reira pea

te whakaaro o te kaikōrero nā taua tangata anō tōnā mate i rapu.

 

Rere:   I riria au e taku kura māhita, he tae tōmuri nōku ki te kura.

Matiu: Ka pai rawa ki a koe, kia ara ake koe i te ata kaua ko te ahiahi.

 

Rere:   Kua tangohia te raihana a Tuki

Matiu: Ka pai rawa, he taimaha nō tōnā waewae.

 

Ētahi kīwaha e whakaatu ana i te wairua kawa o te kaikōrero ki te tētahi atu ki tētahi āhuatanga raini. 

Engari mō tēnā

Mei rongo koe i  tēnei kōrero, ka tino mātau koe e whakahē ana te kaikōrero i te

whakaaro kei muri i ngā kōrero, katahi anō ia ka whakapuakina i tētahi atu.

 

Rere:   Matiu, māu rāpea e utu i taku rerenga ki Hawaii.

Matiu: Engari mō tēnā, kauhoe atu koe!

 

Rere:   E kore e kāhore ka toa a Rangi mā i ngā whakatatae i tēnei marama.

Matiu: Engari mō tēnā, arā noa atu te pai o Moana mā.

 

He momo

He wā tonā ka tohua tēnei I te aroha o te kaikōrero kit ō te āhua o tētahi atu. I runga anō i tōnā mātau ko te āhuatanga e kōrerotia ana, he mea whakaheke nō tōnā whānau.

 

Rere:   Katahi te tangata kanukanu ko tērā

Matiu: Meinga rā hoki, he momo

Related

Ngatake o Te Taitokerau

Ngā take o te taitokerau 240815pm
7 years, 9 months

Nga Take o Te Taitokerau

Nga Take o Te Taitokerau 250815am
7 years, 9 months

Haukāinga Wrap Up

Check out what's happening in the Far North with Te Hiku Media.
7 years, 3 months

Te Hiku Media's Live Cross with Kawe Kōrero

Peter-Lucas Jones talks about the aute tree and making tapa.
7 years, 2 months